Behandelen met eigen ervaring, iedereen kan het

De psychologe die in de GGZ mijn behandelgroep begeleidde, wist met een paar woorden een groot effect te bereiken. Tegen iedere nieuwe deelnemer zei ze in het voorstelrondje ‘ik zit zelf ook in een traject ‘. Verder heeft ze nooit iets over haar eigen behandeling gezegd, maar dat was ook niet nodig. Door die zes woorden wisten we dat deze psycholoog ons nét wat beter zou begrijpen. Zo makkelijk kan het zijn.
‘Precies onze ervaring de afgelopen jaren’ schreef Koen Westen me. Hij werkt als lector op Hogeschool Avans en schreef samen met collega Pim Peeters het boek ‘Behandelen met eigen ervaring’. Bij jarenlang praktijkonderzoek ontdekten ze dat het tot verrassende gevolgen leidt als je op die visie door pakt. In hun boek laten ze zien dat alle professionals in staat zijn zonder vooropleiding of certificering eigen ervaringen in te zetten.

Fingerspitzengefühl

Zonder dat we ons er bewust van zijn, gebruiken we allemaal onze persoonlijke ervaringsdeskundigheid, zowel in ons werk als privé. We voelen in elk gesprek aan wat we wel en niet over onszelf en onze favoriete onderwerpen vertellen. Als vanzelf stemmen we met onze gesprekspartners af waar we het over gaan hebben, en hoeveel details we daar over geven of vragen. Door bij elkaar aan te sluiten, geef je samen het gesprek vorm. Niemand spreekt de hierin gemaakte keuzes uit, en toch gaat het toch meestal goed. Zeker als de gesprekken gaan over een onderwerp waarin je ervaringsdeskundig bent. Toen ik zwanger was, vond ik het bijvoorbeeld fijn om van andere vrouwen te horen hoe hun bevalling was. Gelukkig praatten ook andere zwangere vrouwen graag over dat onderwerp, dus ik heb tientallen praktische en theoretische gesprekken over dit onderwerp kunnen voeren. Per gesprek verschilde de soort informatie en de hoeveelheid details. Tegenwoordig beginnen vrouwen tegen mij nooit meer over zwangerschap en bevallingen. Het zal wel komen omdat ik het onderwerp zelf niet meer interessant vind. Of omdat ik inmiddels 50+ ben?

Alleen door op elkaar af te stemmen, komt je tot een goed gesprek. Dat geldt ook voor gesprekken vanuit ervaringsdeskundigheid. Niet iedereen heeft dit fingerspitzengefühl, dat geef ik toe. Maar de mensen die het missen, zijn geen leuke gesprekspartners. Het zijn de mensen die goedbedoeld betweterige adviezen geven, omdat ze jouw probleem denken te herkennen. De mensen die hun verhaal als een lawine over je uitstorten. Het maakt dan niet uit of zo’n verhaal theorie of eigen ervaring is. Dit soort mensen hoort natuurlijk sowieso niet in de zorg te werken.

Smalltalk over persoonlijke ervaringen

Persoonlijke ervaringsdeskundigheid gaat niet alleen over ziekte, stoornissen, DSM en crisissituaties. Het is niet gebonden aan ontwrichting en herstel. De leukste gesprekken in mijn leven, ook met behandelaren, gingen over persoonlijke ervaringen met heel basale dingen. Wat zijn de lekkerste producten bij de Lidl? Alleen als je ze zelf geproefd hebt, kan je daar over meepraten. Hoe kies je de snelste rij in de supermarkt? Ik heb ontdekt dat mensen daar allerlei theorieën op na houden, allemaal gebaseerd op hun eigen ervaringen. Je kan het zien als koetjes en kalfjes. Smalltalk als het sociale cement van elk gesprek. Maar ook dan is het fijn als een behandelaar iets van zichzelf laat zien.

Je wordt ervaringsdeskundig over alles wat je meemaakt. Toch kunnen juist ervaringen met de zwaardere onderwerpen iets toevoegen aan een behandelrelatie. Cliënten vinden het over het algemeen fijn als hun behandelaar open is over zichzelf. Persoonlijke ervaringen en levenslessen kunnen de behandeling kracht bijzetten. Daarvoor hoeven ze niet eens raak te zijn. Toen ik ooit met een SPV-er sprak over mijn gevoeligheid voor de stemming van andere mensen, vertelde hij dat zijn zoontje ook hypergevoelig was. Het hielp dan om hem kleding van 100% zijde aan te trekken. Ik vond het nogal zweverig klinken en had persoonlijk niets met die oplossing. Maar het feit dat hij er in zijn privé-leven over nagedacht had, en zich dus bewust was van de impact van zo’n gevoeligheid, maakte dat ik me écht gezien voelde.

Behandelen met eigen ervaring

Elke goede professional is in staat om te werken met eigen ervaring. ‘Gewoon’ open zijn over je persoonlijke ervaringsdeskundigheid is genoeg. Dat hoeft niet eens in het directe cliëntencontact te zijn. Het zou al veel schelen als teamleden binnen behandelteams af en toe eigen ervaringen inbrengen. Bij het bespreken van een casus of cliënt, maakt het zoveel meer indruk als je vanuit eigen ervaring uit kan leggen hoe iets werkt. Het werkt meteen stigmatiserend, en je breekt een lans voor je eigen kwetsbaarheid. Natuurlijk kan het niet altijd, voor zo’n opstelling is een veilige omgeving nodig. In het boek ‘Behandelen met eigen ervaring’ staat het advies om eerst op kleine schaal na te gaan of, en hoe, je meer wilt werken met je eigen ervaringen. Praat met een vertrouwde collega, denk na over je grenzen, bedenk wat je wel wilt en wat niet. Het belangrijkste is dat je zelf een onderbouwde keuze maakt. Om met de woorden van de schrijvers af te sluiten: “Het inzetten vraag geen bijzondere of andere competenties van een professional, maar om het doormaken van een persoonlijke ontwikkeling. Aparte opleidingen of andere vormen van professionalisering om ervaringsdeskundige te worden, zijn niet nodig. De benodigde competenties maken reeds deel uit van de sociale en (para)medische opleidingen”.

---